gnostikosi

ნაწარმოებების წერას ყოველთვის ასე იწყებდა: სუფთა ფურცელზე ჯერ უკანასკნელი წინადადება გამოჰყავდა და მხოლოდ შემდეგ წერდა სხვა დანარჩენს. ასევე შექმნა საკუთარი ცხოვრებაც, რომელიც ადრეული წლებიდანვე მიზანმიმართულად წარმართა დასასრულისკენ. ამასვე მოწმობდა მისი ლიტერატურული ფსევდონიმიც: იუკიო მისიმა – სიკვდილით შეპყრობილი…
ამიტომ ყველა, ვინც კი მისიმას ახსენებს, პირველ რიგში, სწორედ მისი აღსასრული – 1970 წლის 25 ნოემბრის ტრაგიკული დღე ახსენდება, როდესაც მწერალი და მისი თანამებრძოლები ტოკიოს ეროვნული თავდაცვის შტაბ-ბინაში შეიჭრნენ.

ამბოხის წაუმატებელ მცდელობას სასტიკი და სისხლიანი წარმოდგენა მოყვა და მწერალმა ჭეშმარიტი სამურაების ტრადიციის მიხედვით ხარაკირი გაიკეთა.

მეოცე საუკუნის ერთ-ერთი ყველაზე სკანდალური და ქარიზმატული იაპონელი მწერალი იუკიო მისიმა უმჯობესია ცალკეულ რომანებად და ნაწარმოებებად კი არა, ერთბაშად, სრულად, მის ცხოვრებასთან ერთად წაიკითხოთ. ეს არის ერთი დიდი რომანი – მეტარომანი…

ხირაოკა კიმიტაკე 1925 წელს დაიბადა. წერა ადრეულ ასაკში დაიწყო და თავისი პირველი რომანტიული ნაწარმოები “აყვავებული ტყე” იუკიო მისიმას ფსევდონიმით 16 წლის ასაკში გამოაქვეყნა. მეორე რომანმა “ნიღბის აღსარება” მისიმას ელვისებური აღიარება მოუტანა. “ყველა ამბობს, რომ ცხოვრება _ სცენაა. მაგრამ ადამიანთა უმრავლესობისთვის ის არ იქცევა უმთავრეს იდეად, და თუ იქცევა, არა ასეთ ადრეულ ასაკში.

როდესაც ჩემი ბავშვობა დასრულდა, მე სრულიად დარწმუნებული გახლდით ამ ჭეშმარიტების ერთადერთობაში და მზად ვიყავი შემესრულებინა ჩემთვის განკუთვნილი როლი, რომელიც სრულიად ფარავდა ჩემს ნამდვილ არსს”, – ეს არის სიტყვები ზედმიწევნით ავტობიოგრაფიული რომანიდან “ნიღბის აღსარება” და ის თვითნაბადი ესთეტისა და მისტიფიკატორის იუკიო მისიმას ცხოვრების ერთგვარ გასაღებს გვაძლევს. ამ რომანის წყალობით ჩვენ ვიცით როგორი იყო წყნარი და საკუთარ თავში ჩაკეტილი ბიჭის სამყარო, რომლის უცნაურ ფანტაზიებშიც მუდმივად ფიგურირებდა ტკივილი, სისხლი და სიკვდილი. “საოცარ სიამოვნებას მანიჭებს იმის წარმოდგენა, რომ თითქოს ბრძოლაში ვიღუპები, ანდა მკვლელების მსხვერპლი ვხდები. ვიწვი ალისფერი სისხლის ხილვის სურვილით. ვიღაც წერს სიყვარულზე, რადგან ქალებში წარმატება არ აქვს, მე კი ვწერ რომანებს იმისთვის, რომ სასიკვდილო განაჩენი არ გამომიტანონ,”- წერდა 24 წლის მისიმა და უშედეგოდ ცდილობდა საკუთარი სული შიგ ჩასახლებული სიკვდილის დემონისგან გაენთავისუფლებინა.
27 წლის ასაკში მისიმას მოეჩვენა, რომ ეს მოახერხა და მის ბნელ, პირქუშ და კოშმარულ სამყაროში სინათლის სხივი შეიჭრა. 1952 წელს მისიმა პირველად მოგზაურობს მსოფლიოს გარშემო და საბერძნეთში ხვდება.

ბერძნულმა მითებმა, ანტიკურმა ღმერთებმა და ტიტანებმა მის სულში ნამდვილი გადატრიალება მოახდინა. მისიმა აღმოაჩენს, რომ მისთვის აქამდე მიუწვდომელი და უტოპიური თეორია სილამაზის უკვდავების შესახებ შესაძლოა სრულიად რეალური და განხორციელებადი აღმოჩნდეს და წერს რომანს “ტალღების ხმაური”. არასდროს მისიმას არ უწერია ასე სადად, ლაღად და პოეტურად ჯანსაღ, ადამიანურ გრძნობებზე, სინათლეზე, სიყვარულზე. მისიმას გმირები სრულ ჰარმონიაში არიან ზღვასთან, მზესთან, გარემომცველ სამყაროსთან..
შესაბამისად, მწერალი ახალმა იდეამ, ახალმა როლმა გაიტაცა. გადაწყვიტა შეექმნა ხელოვნების მშვენიერი ნაწარმოები და მშვენიერი გამხდარიყო თავადაც. პრინციპით “ან უნდა იყო ხელოვნების ნაწარმოები, ან უნდა გამოიყურებოდე, როგორც ხელოვნების ნაწარმოები” (ოსკარ უაილდი), მისიმა საკუთარი სხეულის სრულყოფას შეუდგა. ცურვის, კულტურიზმისა და განუწყვეტელი ფიზიკური ვარჯიშის წყალობით იუკიომ საკუთარი სუსტი და ავადმყოფური სხეულისგან სრულყოფილი ათლეტი –ხელოვნების ახალი ნაწარმოები გამოძერწა.
მაგრამ მასში სიკვდილის დემონმა მხოლოდ დროებით მიიძინა.

ბერძნულმა ეიფორიამ მალე გაიარა და მწერალმა იგრძნო, რომ ილუზიის მსხვერპლი აღმოჩნდა, რომ მშვენიერება უდაბნოს ქვიშასავით გაეპარა ხელიდან, რომ სილამაზისა და ყოველდღიურობის თანაარსებობა წარმოუდგენელია, და იუკიო მისიმა ახალ ესთეტიკურ მანიფესტს ქმნის. 1956 წელს დაწერილი “ოქროს ტაძარი” არა მხოლოდ მწერლის შედევრად, არამედ იაპონური და მსოფლიო ლიტერატურის ერთ-ერთ საუკეთესო ნაწარმოებად მიიჩნევა. ბუდისტური ეკლესიის შეშლილმა მსმენელმა კიოტოს უძველესი არქიტექტურული ძეგლი – კინკაკუძის ტაძარი დაწვა. მისიმა, რომელიც მიიჩნევდა, რომ აღსასრული მშვენიერებას კიდევ უფრო სრულყოფილს ხდის, ამ ფაქტმა შეძრა. სწორედ აქედან დაიბადა “ოქროს ტაძრის” შექმნის იდეა. რომანში სწორედ ეს კონფლიქტია ასახული, კონფლიქტი მარადიულსა და წარმავალს, დიადსა და მცირეს შორის. ეს არის ადამიანის მცდელობა იარსებოს სილამაზის გარეშე, გაანადგუროს, მოაშთოს, დაცალოს სამყარო წარმტაცისგან.

მისიმა საკუთარ გმირს ამ ამოცანის შესრულებას უადვილებს და მშვენიერებას ერთ კონკრეტულ ობიექტში ასხეულებს, აქცევს რა იდეალს საგნად. მხოლოდ სიკვდილის, ნგრევის იარაღით – ტაძრის გადაწვითა და გაცამტვერებით აღწევს რომანის გმირი მიძოგუტი მიზანს. მხოლოდ ამ გზით უახლოვდება, ეზიარება და ეუფლება სილამაზეს. “ნეტარ თრობას მანიჭებდა აზრი, რომ ერთ პატარა ნაპერწკალს, ალს შეეძლო ორივე გავენადგურებინეთ. ამ ტრაგიკული ცეცხლოვანი ბედისწერის ქვეშ ყოფნა საშუალებას მაძლევდა ტაძრისგან განუყოფლად, მის გვერდით, ერთ განზომილებაში მეარსება.”

მწერალი საკუთარ ნაწარმოებებში ყველაფერს სიკვდილის მსახვრალ ხელს უმორჩილებს. ნოველაში, სადაც მიშიმა ახალგაზრდა, ლამაზი წყვილის ერთობლივ თვითმკვლელობაზე მოგვითხრობს, სილამაზესთან ერთად სიყვარულსაც ასამარებს. მწერალი ჯერ ქალ-ვაჟის ვნებიანი სიყვარულის აქტს, ხოლო შემდეგ იაპონური სინძიუს – შეყვარებულ წყვილთა ორმაგი თვითმკვლელობის აქტს აღწერს, საბედისწერო ჯაჭვს კრავს და კიდევ ერთხელ ადასტურებს, რომ მასთან ეროტიკა მჭიდროდაა გადაჯაჭვული ტკივილთან, სისხლთან, სიკვდილთან.

დღემდე საკამათოა მისიმას სექსუალური ორიენტაციის საკითხი. ქალი მისიმას შემოქმედებაში საოცრად სასურველი, მაგრამ მუდმივად ხელიდან გამსხლტარი რეალობის და მიუწვდომელი სილამაზის სიმბოლოა. ფიზიკური სიყვარული კი სევდიანი და უშედეგო მცდელობა ერთმანეთს შეუთავსოს მარადიული ტკბობისა და მოკვდავი ხორცის დაამების უბადრუკი აქტი.

ამგვარად, იაპონელი მწერლის ცხოვრების მკვლევართა ერთი ნაწილი მიიჩნევს, რომ მისიმა ქალებს გაურბოდა, მეორე ნაწილის აზრით კი ჰომოსექსუალისტური მოტივები წამყვანი მწერლის შემოქმედების მხოლოდ ადრეული პერიოდის ნაწარმოებებში გვხვდება, შემდგომში კი მან სრულებით შეცვალა ცხოვრების წესი. ასეა თუ ისე, მისიმა ერთნაირი წარმატებით სარგებლობდა ქალებშიც და მამაკაცებშიც და ის პირად ცხოვრებაშიც ისევე ოსტატურად ახერხებდა თამაშს, როგორც შემოქმედებაში, სადაც ერთმანეთთანაა გადაჯაჭვული უძველესი იაპონური ტრადიციები და ევროპული დეკადანსი.
“ოქროს ტაძრის” შემდეგ მისიმა ქმნის რომანებს “კიოკოს სახლი” და “სიკვდილი ზაფხულის შუაგულში”. ამ ნაწარმოებებში მწვერვალს აღწევს სიცივის, ნიჰილიზმის, მორალური ინდიფერენტიზმის და გამოფიტვა- გაუცხოების მოტივები.

რამდენიმე წლის შემდეგ კი მისიმა თითქოს სრულიად იცვლის მწერლურ და ცხოვრებისეულ პოზიციებს, წერს თავის ერთ-ერთ ყველაზე ცნობილ მოთხრობას ”პატრიოტიზმი” და მონარქისტული იდეებით შეპყრობილი “ფარის საზოგადოებას” აარსებს.
ამავდროულად, იუკიო მისიმა საკუთარი როლების განსახიერებას უკვე რეალურ სცენაზე იწყებს. მისიმას თეატრი ეს არის განუმეორებელი, მაგიური შერწყმა ტრადიციულ, კლასიკურ ფორმებთან და მაშოკირებელ სიუჟეტებთან. მის პიესებში ყოველთვის ჭარბობს ეპატაჟური, პროვოკაციული ელემენტები.
მისიმას ყოველი ნაწარმოები ადამიანის სულის მდგომარეობის კვლევაა. პიესები “ჩემი მეგობარი ჰიტლერი” და “მადამ დე სადი” მისიმას ბოლო ესთეტიკური გასართობია. მის უკანასკნელ, საოცრად შთამბეჭდავ და წინააღმდეგობრივ ტეტრალოგიაში “სიჭარბის მორევი” კი კვლავ დომინირებს მწერლის “საფირმო” თემები – სილამაზე, ტანჯვა, ნიჰილიზმი.

თუ რამდენად ბევრს ნიშნავდა მისიმასთვის ეს ნაწარმოები, ისიც მოწმობს, რომ მწერალმა 25 ნოემბრის დღეს ერთდროულად დაუსვა წერტილი ტეტრალოგიასა და საკუთარ სიცოცხლეს..

იუკიო მისიმამ, რომელმაც 45 წლის ასაკში საოცრად ბევრი მოასწრო, დაწერა ორმოცი რომანი, თვრამეტი პიესა, ათობით მოთხრობების და ესეების კრებული, იყო კინოსა და თეატრის რეჟისორი, მსახიობი, სპორტსმენი, სიმფონიური ორკესტრის დირიჟორი, მფრინავი, მოგზაური და ფოტოხელოვანი, სიკვდილის ეფექტური წარმოდგენის წინ მრავალრიცხოვანი ნიღბების კოლექციიდან უკანასკნელი ამოირჩია და ავანსცენაზე როგორც შუასაკუნეების რაინდი, სამურაი და პატრიოტი გამოვიდა.
მოქმედება კი ასე განვითარდა: მისიმა ოთხ ახალგაზრდა თანამებრძოლთან ერთად ტოკიოს სამხედრო ბაზაზე შეიჭრა. ტერორისტებმა ბაზის ბარიკადირება და გენერლის მძევლად აყვანა მოახერხეს, რის შემდეგაც მწერალმა შენობის აივნიდან მიმართა გარნიზონის ოფიცრებს და კონსტიტუციის დაუმორჩილებლობისკენ მოუწოდა. შემდეგ ოთახში შებრუნდა და სამურაების ტრადიციის მიხედვით, საკუთარი სისხლით ლექსის წერას შეუდგა. შემდეგ გადამწყვეტი წამები დადგა. მან დაშნა ამოიღო, მთელი ძალით ჩაიცა სხეულში და მუცელი გამოიფატრა. რიტუალის თანახმად სეკუნდანტს თვითმკვლელისთვის ხმლით თავი უნდა მოეკვეთა.

25 წლის სტუდენტმა მორიტამ მასწავლებელს თავი მოკვეთა და რამდენიმე წუთის შემდეგ თავადაც გამოესალმა სიცოცხლეს.
მისიმასა და მისი თანამებრძოლის, მორიტას ორმაგი თვითმკვლელობა ერთგვარ ესთეტიკურ არტიფაქტად, თეატრალურ ფარსად და მწერლის უკანასკნელ ნაწარმოებად იქცა. მისიმა შეეცადა ერთმანეთთან შეერწყა ხელოვნება, როგორც აბსოლუტური ძალაუფლება და სიკვდილი, როგორც უკიდურესი ზღვარი, და ამგვარად შეექმნა ხმლისა და კალმის ჰარმონია.

მაგრამ მისიმა მხოლოდ “სიკვდილის ესთეტიკის” შემქმნელი არ იყო. მიშიმას, როგორც ხელოვანის ფენომენი ალბათ არ შედგებოდა, რომ არა მისი ბავშვური აღტაცება სიკვდილით ასეთ მაღალმხატვრულ გამომსახველობასა და ღრმა მეტაფიზიკურ ანალიზს არ დაქვემდებარებოდა. მისიმა არასდროს გამოსულა გამოსულა კაფკიანური წრიდან და ბოლომდე ერთგული დარჩა თეზისისა: “წერო, რათა მოკვდე. მოკვდე, რათა წერო.”

ჟურნალი „ფოკუსი“

თეოდორ დოსტოევსკის აზარტული თამაშების ავადმყოფური სურვილი ტანჯავდა. ევროპაში ყოფნისას ერთადერთი ადგილი სადაც თავს კომფორტულად გრძნობს ბადენ-ბადენისა და მონტე-კარლოს კაზინოებია. ისეა ჩაფლული აზარტის მორევში რომ ფეხმძიმე მეუღლეს ფული მოჰპარა და სამორინეში წააგო.
დოსტოევსკიმ აზარტული თამაშით „შეპყრობილი“ ადამიანის (ადამიანების) შესანიშნავი სურათი დახატა რომანში „მოთამაშე“. მოთამაშის” სიუჟეტი ვითარდება გერმანიის საკურორტო ქალაქში, სადაც რუსი გადამდგარი გენერლის ოჯახი და მისი შვილების ახალგაზრდა მასწავლებელი ალექსეი ივანოვიჩი მოგზაურობს. ალექსეის გენერლის გერი პოლინა უყვარს, პოლინას კი ფრანგი ქარაფშუტა მარკიზი დე გრეი. გენერლის ოჯახი რუსეთიდან მდიდარი ბებიის გარდაცვალების ცნობას და შესაბამისად მემკვიდროებას ელოდება. მაგრამ გენერლის (რომელსაც ძალიან ბევრი ვალი დაუფროვდა და თავის იმდებს ბებიას გარდაცვალებაზე ამყარებს.) მოლოდინი არ გამართლდა – ბებია მოახლესთან ერთად გერმანიაში ჩადის. მაგრამ გენერლის „უბედურება“ ამით არ მთავრდება – ბებია გადაწყვეტს კაზინოში შეიაროს. აქ, კი როგორც ხშირად ხდება ალალბედზე მოთამაშე ბებიამ პირველ ჯერზე გარკვეული თანხა მოიგო, მაგრამ მოგების ჟინით შეპყრობილი, თანხის ხარჯვაზე კონტროლს კარგავს და ბოლოს რუსეთში დასაბრუნებლად საჭირო თანხას ინგლისელისგან სესხულობს. აქ მთავრდება ნაწარმოების პირველი ნაწილი.
ნაწარმოების მეორე ნაწილში ბებიას ადგილს უკვე ალექსეი ივანოვიჩი იკავებს, რომელიც თავიდან ძალიან დიდ თანხას იგებს, მაგრამ ქარაფშუტა მადმუაზელ blanche-სთან ერთად პარიზში მიემგზავრება და ისევ უფულოდ რჩება (2000 ფრანკს თუ არ ჩავთვლით. ალექსეის გონება მთლიანად დაპყრობილი აქვს მოგების სურვილს და მთელ დღეებს კაზინოში ატარებს- „სათამაშო დარბაზთან მიახლოებისას მიახლოებისას, ორი ოთახის იქით, ფულის წკრიალი რომ მესმის – ლამის კრუნჩხვები მივლის“; „რა თქმა უნდა, ნიადაგ შფოთსა და მოუსვენრობას ვგრძნობ, ცოტ-ცოტა ფულით ვთამაშობ, რაღაცას ველი, მთელი დღეები სათამაშო მაგიდას არ ვცილდები და თამაშს ვაკვირდები. სიზმარშიც კი თამაში მელანდება. მაგრამ დოსტოევსკი გვეუბნება, რომ ასეთ დროს ადამიანი საკუთარ თავს არ ეკუთვნის – ის აზარტის მონა ხდება. „მაგრამ ამასთან ერთად იმასაც ვგრძნობ, თითქოს გამოვცარიელდი, თითქოს რაღაც ჭაობში ჩავეფლე“. აზარტული თამაშების უბედურება მის დაუსრულებლობაშია – „ მე ყველაფერი, ყველაფერი წავაგე მაშინ… გამოვედი ვოკსალიდან. ერთიც ვნახოთ, ჯიბეში კიდევ ერთი გულდენი მიჩხრიალებს. ოჰო, მაშ, სადილის ფული მქონია მეთქი?! მაგრამ ასი ნაბიჯი რომ გავიარე, გადავიფიქრე და დავბრუნდი…“
როდის დაუბრუნდება „მოთამაშე“ ჩვეულებრივ ცხოვრებას?!
– ხვალ, ხვალ, გადაწყდება ყველაფერი!

„გადავწყვიტეთ, საქართველოშიც ჩაგვეტარებინა გამოკითხვა და მიგვეღო სურათი, თუ როგორია XXI საუკუნის პირველ ათწლეულში ჩვენი საზოგადოების ლიტერატურული მეხსიერება“, ამბობს “50 წიგნი, რომელიც უნდა წაიკითხო, სანამ ცოცხალი ხარ” პროექტის იდეის ავტორი მარიკა დარჩია. საზოგადოების მიერ გაკეთებული არჩევანი მრავალ კითხვაზე (როგორია ჩვენი ლიტერატურული გემოვნება, რატომ მოხვდა წიგნების სიაში ზოგიერთი მეორეხარისხოვანი ნაწარმოები; მიუხედავად იმისა, რომ ოჯახში ყველას აქვს ვეფხისტყაოსანი ან ვაჟა ფშაველა მაინც რატომ ყიდულობენ მათ…) იძლევა დამაფიქრებელ პასუხებს.
დიდმა ქართველმა ფილოსოფოსმა (სიმართლეს თუ ვიტყვით, ალბათ 4 ფილოსოფოსი თუ გვყავდა…) მერაბ მამარდაშვილმა ( რომლის მემკვიდრეობასაც ჩვენ ალბათ მხოლოდ ერთი ფრაზით ვიცნობთ) 1989 წელს ბარსელონაში წაკითხულ მოხსენებაში თქვა, რომ „ გარეგანი ავტორიტეტების გარეშე გაძლების რეალური უნარი, ძალა უყავარჯნოდ, სხვათა დაუხმარებლად, საკუთარ კიდურებზე დაყრდნობით სიარულისა; უნარი იმისა, რომ აღარ დაგვჭირდეს, ხელჩაკიდებული გაგვიძღვეს ვიღაც, რომ აღარ გვმართონ სხვებმა. ეს არის მოწიფულობის მდგომარეობა. ჩვენ არ ვიმყოფებით მოწიფულობის ამ მდგომარეობაში, ჩვენი ყოფიერება უფრო ბავშვობის ასაკის მსგავსია“. საზოგადოების მიერ შერჩეული 50 წიგნის მიხედვით მარტივად შეიძლება იმის განსაზღვრა თუ „რა ასაკის ვართ ჩვენ“.
„მოწიფულობის მდგომარეობის“ შემთხვევაში „ბუდენბროკების“ ნაცვლად უნდა აგვერჩია „ჯადოსნური მთა“; სიაში არ უნდა მოხვედრილიყო – პიუზო, რიდი, ვერნი (ამათი საწინააღმდეგო არაფერი მაქვს, უბრალოდ…) ვერტერს „ალბათ“ სჯობდა ფაუსტი. ყველაზე უფრო დამაფიქრებელია ის ფაქტი, რომ საერთოდ არ გაგვხსენებია – ფოლკნერი, კენ კიზი, კაფკა, ჯოისი, პასტერნაკი და მრავალი სხვა.

დენი დიდრო (1713-1784) ფრანგული განმანათლებლობის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი წარმომადგენელი დაიბადა ქ. ლანგრში, საჭრელი იარაღების ოსტატის ოჯახში. იეზუიტების სასწავლებლის დამთავრების შემდეგ სწავლას პარიზში აგრძელებს. 1749 წელს დიდროს აპატიმრებენ ათეიზმის ბრალდებით. დიდროს უშუალო ხელმძღვანელობით შეიქმნა ფრანგული განმანათლებლობის უმნიშვნელოვანესი ძეგლი 28 ტომიანი „ენციკლოპედია, ანუ მეცნიერებათა, ხელოვნებათა და ხელობათა განმარტებითი ლექსიკონი“. „ლექსიკონი“ საფრანგეთში აკრძალულ წიგნთა სიაში იქნა შეტანილი. რუსეთის იმპერატორმა ეკატერინე II-მ, რომელიც საკუთარ თავს ვოლტერის მოწაფედ მიიჩნევდა, დიდროს შესთავაზა საფრანგეთში აკრძალული „ენციკლოპედიის“ პეტერბურგში ან რიგაში გამოცემა. დიდრო ეკატერინე II-ის მიწვევით 5 თვე იმყოფებოდა რუსეთში და პეტერბურგის აკადემიის წევრადაც აირჩიეს.
დენი დიდროს ლიტერატურული მემკვიდრეობა მრავალმხრივია – ფილოსოფია, მხატვრული ლიტერატურა, სამეცნიერო შინაარსის „ლექსიკონი“ („ენციკლოპედიაში დიდრომ 1000-ზე მეტი წერილი გამოაქვეყნა). დიდროს ფილოსოფიური მემკვიდრეობიდან განსაკუთრებით აღსანიშნავია „სკეპტიკოსის გასეირნება ანუ ხეივნები“, „წერილები ბრმებზე“, „დალამბერისა და დიდროს საუბარი“.
დიდრომ, როგორც კათოლიკური ეკლესიის შეურიგებელმა მტერმა, თავისი შეხედულებები მხატვრული ფორმით ასახა მის ერთერთ უმნიშვნელოვანეს ნაწარმოებში – „მონაზონი“. როცა „მონაზონს“ კითხულობ, გგონია, რომ ის ჩვენს დღევანდელობაზე წერს. ის პრობლემები რომლებიც დასმულია ნაწარმოებში დღესაც მეტად აქტუალურია – ადამიანი, როგორც განვითარების სუბიექტი და არა აღზრდის ობიექტი; ადამიანის უმთავრესი ღირსება თავისუფალ არჩევანში ვლინდება და არა სხვის მიერ თავმოხვეულ აზრში; სიკეთე იძულებითი კატეგორია არ არის, ერთი სქესის ადამიანთა ერთმანეთისადმი ხორციელი ლტოლვა; ადამიანთა ჩაგვრა, დამცირება და მრავალი სხვა…
„მონაზონი“ ეს არის წიგნი ერთი ადამიანის დიდი ტრაგედიის შესახებ. ტრაგედია იმ გოგონასი, რომელსაც მისი ნების საწინააღმდეგოდ მონასტერში ტოვებენ. სიუზენისთვის მონასტერი არის ჯოჯოხეთი დედამიწაზე, რადგან ის აქ მისი შინაგანი სურვილის გათვალისწინების გარეშე მიიყვანეს – „ყოველ ადამიანს საკუთარი ხასიათი აქვს. მეც ამგვარი ვარ. თქვენ მოგწონთ მონასტრული ცხოვრება, მე მძულს. უფალმა თქვენ მონაზვნური ცხოვრების სიხარული გიბოძათ, მე კი – არა. თქვენ საერო ცხოვრებაში დაიღუპებოდით. აქ კი თქვენი გზა ხსნისა ჰპოვეთ. მე აქ დავიღუპები და ვგრძნობ, საერო ცხოვრება გადამარჩენს“. სიუზანი პირველ მონასტერში მონაზვნად აღკვეცის წინ უარს იტყვის მონაზვნობაზე, მაგრამ მერკანტილური და არა მხოლოდ მერკანტილური მიზეზებით მოტივირებული მშობლები არ ეშვებიან, სურთ რა ოჯახიდან მისი გაძევება – მეორე მონასტერში მიჰყავთ. სადაც სიუზანს აუტანელი დამცირების, ეშმაკეულად შერაცხვის, დილეგში ჩაგდების, ფეხით გადათელვის და მრავალი სხვა ტკივილის ატანა უწევს, რადგან მას არ სურს იყოს მონაზონი (ის მისი ნების საწინააღმდეგოდ აღკვეცეს). მონაზვნობა მისი შინაგანი აქტით არ არის განსაზღვრული. სიუზანის მცდელობითა და ადვოკატ მანურის დახმარებით ის სხვა მონასტერში გადაყავთ, სადაც სრულ კომფირტში უწევს ცხოვრება. კომფორტი მონასტრის წინამძღვრის „ხურვებითაა“ განპირობებული – მას სიუზანის ნორჩი სხეული მოსწონს…
…ბოლოს და ბოლო სიუზანი მონასტრიდან მაინც გაიქცევა და მისთვის ეგზომ ნანატრ თავისუფლებას მოიპოვებს.
დიდრომ იშვიათი ოსტატობით დახატა მშობლების ქონებას დახარბებული შვილების შინაგანი სამყარო, რომლებიც მომაკვდავი დედის თვალწინ დაიტაცებენ მემკვიდრეობას „ყველაფერი დაიტაცეს, ყველაფერი გაზიდეს და მომაკვდავი დედის თვალწინ ფულის გულისთვის ჩხუბი გამართეს“ ეუბნება დედა სიუზანს (ანალოგიური საკითხია დასმული მორიაკის „ასპიტთა ბუდეში“ და ტოლსტოის „ივან ილიჩის სიკვდილში“.
დასკვნის სახით შეიძლება ითქვას, რომ დიდრო ჩვენზე წერდა, დღევანდელ საზოგადოებაზე სადაც ადამიანი აღიქმება, როგორც აღზრდის ობიექტი და არა როგორც განვითარების სუბიექტი, სადაც თავისუფლება ადამიანის ბუნებრივი თვისება არ არის.

„ყველა საზოგადოებას სუსტი ადგილები, მოუშუშებელი ჭრილობები აქვს. იპოვეთ ეს ჭრილობები და ფეხი ზედ მაგრად დააჭირეთ“ წერს თანამედროვეობის, ალბათ ყველაზე სკანდალური მწერალი მიშელ უელბეკი, რომლის კალამს ეკუთვნის ისეთი ცნობილი რომანები, როგორიცაა: პლატფორმა, რუკა და ტერიტორია, ბრძოლის ველის განვრცობა, ელემენტარული ნაწილაკები.
მიშელ უელბეკი რომან „პლატფორმაში“ სულიერი ღირებულებებისგან დაცლილი ადამიანის (ადამიანების) ცხოვრებაზე მოგვითხრობს. დასავლელი ადამიანის სულის კრიზისზე თავის დროზე წერდნენ ნიკოლაი ბერდიაევი (ადამიანის ბედი თანამედროვე სამყაროში), პოლ ვალერი (სულის კრიზისი), ოსვალდ შპენგლერი (ევროპის დაისი), მაქს ფრიში (ჰომო ფაბერი) და სხვები. უელბეკი ევროპელი ადამიანის ტრაგედიის მიზეზს უსიყვარულობაში ხედავს. წიგნის მთარგმნელი ირმა ტაველიძე ამბობს, რომ: “წიგნი მნიშვნელოვანი იქნება ჯერ ერთი იმიტომ, რომ ეს არის ბოლო ათწლეულის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი რომანი, ჩემი აზრით და ვფიქრობ ასევე ყველაზე კარგი წიგნი, რაც უელბეკს დაუწერია. საინტერესოა, რადგან ძალიან პირდაპირი და გულწრფელი წიგნია, ავტორი ძალიან კარგად გრძნობს საზოგადოების განწყობას და იმას, თუ რა იქნება აქტუალური, რაზე წამოეგება საზოგადოება”.
ნაწარმოების მთავარი პერსონაჟი მიშელი, რომელიც საფრანგეთის კულტურის სამინისტროს თანამშრომელია (სიმბოლურია რომ სწორედ კულტურის სამინისტროს წარმომადგენელია სულის კრიზისით „შეპყრობილი“) ამავდროულად მთხრობელიცაა. მიშელს მამისგან საკმაოდ დიდი მემკვიდრეობა ერგო, რაც მას უზრუნველად ცხოვრების საშუალებას აძლევს. მაგრამ მიშელს რაღაც აკლია, რომლის ნაკლებობაც სულს უშფოთებს და მშვიდად ყოფნის საშუალებას არ აძლევს. „ჩვენ იმ საზოგადოებაში ვცხოვრობდით, რომელშიც სამსახური უმთავრესად ხელფასის, უფრო ზოგადად, მატერიალური სარგებლის გამო აინტერესებდათ, პრესტიჟი და პროფესიული განვითარება კი ბევრად უკან იდგა“. მიშელი „დეფიციტის“ შევსებას ხორციელი ვნებების მორევში გადაშვებით ცდილობს. მიშელი ცხოვრების რუტინისგან განტვირთვის მიზნით ტაილანდში დასასვენებლად მიემგზავრება, სადაც გაიცნობს მომხიბლავ ვალერის, რომელიც მის ცხოვრებას მნიშვნელოვნად ცვლის – იპოვის იმას რასაც განვლილ ცხოვრებაში ქვეცნობიერად ეძებდა.
მიშელთან და ვალერისთან ერთად საინტერესო პერსონაჟია ტურისტული კომპანიის მენეჯერი ჟან ივი, რომელიც თითქოს ყველაფრით უზრუნველყოფილია – მეუღლე, შვილები, მაღალი ანაზღაურება, პრესტიჟული სამსახური. მაგრამ მიშელის მსგავსად მასაც აკლია რაღაც და ეს რაღაც არის სიყვარული. მეუღლესთან მისი კავშირი ფორმალურია, ოჯახი პრაქტიკულად დანგრევის პირასაა, დრო არ რჩებათ ადამიანური ცხოვრებისთვის – „სამივენი (ვალერი, მიშელი და ივი) სოციალურ სისტემაში სამუდამოდ ჩაკირულები აღმოვჩნდით, როგორც მწერები ქარვის ნატეხში. უკან დასაბრუნებელი ყველა გზა მოჭრილი გვქონდა“.
მიშელის ინიციატივამ, აღმოსავლეთის ქვეყნებში მოეწყოთ „სექსტურიზმის“ ტურები ვალერისა და ჟან ივის მოწონება დაიმსახურა. სექსტურების განხორციელებას ადგილობრივი მუსულმანი მოსახლეობის მწვავე რეაქცია მოჰყვა – რომელიც გამოიხატა ტერორისტულ აქტში, რასაც ვალერის სიცოცხლე ემსხვერპლა.
ვალერის სიკვდილის შემდეგ მიშელისათვის ცხოვრებამ აზრი დაკარგა, სიცოცხლე გაუსაძლისი გახდა. მიშელი კულტურის სამინისტროში მუშაობას წყვეტს და ტაილანდში გადადის საცხოვრებლად. მიშელის ტრაგედია და შესაბამისად – ზოგადად, დასავლელი ადამიანისა ნათლად ჩანს შემდეგ სიტყვებში: “როცა სიყვარული მთავრდება, ცხოვრება რაღაცნაირად პირობითი და ნაძალადევი ხდება. ადამიანის იერსახესა და საქციელს ინარჩუნებ, მაგრამ მხოლოდ გარეგნულად. გული, როგორც იტყვიან, სამუდამოდ მკვდარია…“; „ეს (სიყვარული) იდუმალებით მოცული მოვლენაა. ის ბედნიერებას, სისადავესა და სიხარულს იტევს, მაგრამ ჯერ კიდევ არ ვიცი, როგორ და რატომ ხდება ეს. და თუ სიყვარული ვერ გავიგე, რა აზრი აქვს სხვა დანარჩენის გაგებას?.
უელბეკმა „პლატფორმით“, პრაქტიკულად სასიკვდილო დიაგნოზი დაუსვა თანამედროვე ევროპას, რომელიც მატერიალური კეთილდღეობის კულტს სცემს თაყვანს: “ბოლომდე ევროპის შვილად – შფოთვისა და სირცხვილის ნაშიერად დავრჩები. საიმედოს ვერაფერს ვიტყვი. დასავლეთის მიმართ სიძულვილს არ განვიცდი, უბრალოდ, უზარმაზარ ზიზღს ვგრძნობ. ერთი კი ვიცი: ისეთები, როგორებიც ვართ, ეგოიზმის, მაზოხიზმისა და სიკვდილის სუნით ვყარვართ. ჩვენ ისეთი სისტემა შევქმენით, რომელში ცხოვრებაც, უბრალოდ, შეუძლებელი გახდა. მიუხედავად ამისა, მსოფლიოს სხვა ნაწილებში მის ექსპორტს მაინც ჯიუტად ვაგრძელებთ”.

1981 წლის ნობელის პრემიის ლაურეატი ელიას კანეტი დაიბადა 1905 წლის 25 ივლისს ბულგარეთში, ქალაქ რუსეში მდიდარი ებრაელი ვაჭრების ოჯახში. კანეტების ოჯახი საცხოვრებელ ადგილს ხშირად იცვლიდა. ელიასის დედა ლიტერატურისა და თეატრის დიდი მოყვარული ყოფილა. დედა-შვილი საღამოებს კლასიკური დრამების კითხვაში ატარებდა, რაც სულ უფრო აძლიერებდა ახალგაზრდა კანეტის სურვილს – გამხდარიყო მწერალი. ლიტერატურისადმი ტრფიალისა მიუხედავად ელიასმა მის ერთ-ერთ უსაყვარლეს ქალაქ ვენას მიაშურა და ქიმიის შესწავლას შეუდგა. 1929 წელს დისერტაციაც დაიცვა, თუმცა მხატვრული ლიტერატურა და ფილოსოფია ძველებურად იტაცებდა. ელიას კანეტიმ 1934 წელს იქორწინა ვეზა ტაუბნერზე, რომელსაც ელიასის მსგავსად ლიტერატურა ძალიან უყვარდა. ვეზა მეუღლის ლიტერატურული გეგმების აქტიური მხარდამჭერი გახდა. კანეტს ახლო მეგობრობა აკავშირებდა ბერტოლდ ბრეხტთან, ჰერმან ბროხთან, რობერტ მუზილთან. თავის სანობელო სიტყვაში ელიასი ასახელებს იმ ოთხ ადამიანს რომლებმაც განსაკუთრებული გავლენა მოახდინეს მწერლის მსოფლმხედველობის ჩამოყალიბებაზე – „პირველია კარლ კრაუსი – უდიდესი სატირიკოსი იმათგან, ვინც გერმანულად წერდა. მან მასწავლა მოსმენა, მასწავლა, თავდავიწყებით მეგდო ყური ვენის ხმაურისათვის. რაც უფრო მნიშვნელოვანია, მან შემაძულა ომი… მეორეა ფრანც კაფკა, კაცი, რომელმაც იცოდა, როგორ დაპატარავებულიყო და ამის წყალობით ხელიდან გასხლტომოდა ხელისუფლებას… მესამე და მეოთხე ასეთი ადამიანები ჩემთვის იყვნენ რობერტ მუზილი და ჰერმან ბროხი“. 1971 წელს ელიასმა ცოლად (პირველი მეუღლე ვეზა გარდაიცვალა 1963 წელს) შეირთო ციურიხში მოღვაწე რესტავრატორი ჰერა ბუშორი, რომლისგანაც შეეძინა ერთადერთი შვილი იოჰანა. კანეტი გარდაიცვალა 1994 წელს 89 წლის ასაკში. მწერალი დაკრძალულია ციურიხში. ელიასის მემკვიდრეობა, მისი სურვილის შესაბამისად ციურიხის ცენტრალურ ბიბლიოთეკას დარჩა. ხოლო ჩანაწერების ნაწილი – კანეტის დღიური, წერილების უმეტესობა, მწერლის სურვილით 30 წლის განმავლობაში გაუხსნელად იქნება დაცული და მხოლოდ 2024 წელს ექნება მკითხველს მისი გაცნობის საშუალება.
ელიას კანეტი მრავალი ლიტერატურული ჯილდოს მფლობელია: 1966 წელს – ვენის ლიტერატურული პრემია; 1969 წელს – ბავარიის ხელოვნების აკადემიის დიდი ლიტერატურული პრემია; 1972 წელს – ბიუხნერის სახელობის პრემია; 1975 წელს ნელი ზაქსის სახელობის პრემია. ხოლო 1981 წელს ნობელის კომიტეტის გადაწყვეტილებით „სამწერლობო შემოქმედებისათვის, რომელიც გამორჩეულია შორსმჭვრეტელობით, მდიდარი იდეებითა და მხატვრული სიძლიერით“ ელიას კანეტს მიენიჭა ნობელის პრემია.
კანეტის კალამს ეკუთვნის რომანი „დაბრმავება“, დრამაები: „ამაოების კომედია“, „ქორწილი“. ავტობიოგრაფიული ხასიათის ტრილოგია „გადარჩენილი ენა. სიჭაბუკის ისტორია“; „ჩირაღდანი ყურში. ცხოვრების ისტორია. 1921-1931“ და „თვალთა თამაში. ცხოვრების ისტორია. 1931-1937“; ანთროპოლოგიური ხასიათის გამოკვლევა „მასა და ძალაუფლება“, წერილები, ესეები, მოგზაურის ჩანაწერები…
გამომცემლობა „ინტელექტმა“ საგამომცემლო პროექტ „ნობელის პრემიის ლაურეატების“ სერიაში გამოსცა ელიას კანეტის „მარაკეშის ხმები“, „ჩანაწერები 1973-1985“ და სანობელო სიტყვა.
1954 წელს ელიას კანეტი სამი კვირის განმავლობაში იმყოფებოდა მაროკოს ულამაზეს ქალაქ მარაკეშში. ქალაქში განცდილი და ნანახი კანეტმა 12 პატარა დამოუკიდებელ მოთხრობად აქცია, სადაც ძალიან საინტერესოდ და ხატოვნად მოთხრობილია აფრიკული კულტურის, ყოველდღიური ყოფის, კულტურათა შორის სხვაობის, ადამიანთა სიხარულისა და ტკივილის… შესახებ.
კანეტის ლიტერატურული მემკვიდრეობის მნიშვნელოვანი ნაწილი მწერლის მიერ სხვადასხვა დროს გაკეთებულ ჩანაწერებს უკავია. ჩანაწერები პრაქტიკულად ყველა სფეროსა თუ საკითხს მოიცავს. იქნება ეს, კულტურა, ფილოსოფია, რელიგია, ფსიქოლოგია, სიკვდილი, მორალი და ა.შ.
– რატომ უჯანყდები იმ წარმოდგენას, რომ სიკვდილი უკვე არსებობს ცოცხლებში? განა ის შენში არ არის?
ის არის ჩემშიც, რადგან მე ვებრძვი მას. სწორედ ამიტომ, და არა სხვა მიზეზით, არის ის ჩემთან.

– ადვილი შესაძლებელია, რომ ღმერთი კი არ თვლემდეს, არამედ იმალებოდეს ჩვენი შიშით.

– ის ფიქრობდა, რომ ძალიან ჭკვიანი იყო, რადგან ყოველდღე იცვლიდა აზრებს.

– ვიღაცას სურს მთელი ისტორიიდან ბერძნების ამოღება. ხელში გვრჩება გაუგებარი სიტყვები და აზრები.

– შეგიძლია შენს წარსულ ცხოვრებას დაუსჯელად შეეხო?

– ვეშაპი გადაჭედილია მორწმუნეებით.

– მავანი გაივლის ცხოვრებას ისე, რომ არსად წააწერს საკუთარ სახელს.

– სიტყვაში „არა“ თავმოყრილია საოცარი ძალა, და მე ვფიქრობ, რომ მხოლოდ მისითაც შეიძლებოდა ცხოვრება.

გამოყენებული ლიტერატურა: ელიას კანეტი, „მარაკეშის ხმები“, მოგზაურობისშემდგომი ჩანაწერები. გერმანულიდან თარგმნეს ეკატერინე რაისნერმა და ნატალია ნადირაშვილმა. გამომცემლობა ინტელექტი 2012 წ.

კნუტ ჰამსუნი მსოფლიო ლიტერატურის ბრწყინვალე წარმომადგენელი, ავტორი ყველასთვის ნაცნობი ნაწარმოებებისა „მისტერიები“, „შიმშილი“, „პანი“, „ვიქტორია“, „მიწის მადლი“, ვისზედაც თომას მანმა თქვა: „არასოდეს მიუნიჭებიათ ნობელის პრემია სხვა, ვინმე უფრო ღირსეულისთვის, ვიდრე კნუტ ჰამსუნია“ დაიბადა 1859 წლის 4 აგვისტოს ჩრდილოეთ ნორვეგიაში, სოფელ ჰამსუნდში ხელმოკლე გლეხის ოჯახში. ჰამსუნი მისი ფსევდონიმია, მწერალმა იგი აიღო სოფელ ჰამსუნდის სახელწოდებიდან. მწერლის ნამდვილი გვარია პედერსენი. ახალგაზრდა მწერალი ბედის საძებრად 1881 წელს მიემგზავრება ამერიკაში, სადაც ლუკმაპურის ძიებაში არაერთ პროფესიას იცვლის – იყო მტვირთავი, მიწისმთხრელი, ქვისმთლელი და სხვ. მოიარა ევროპის ქვეყნები, მეორედ მიემგზავრება ამერიკაში და 1886 წელს საბოლოოდ ბრუნდება სამშობლოში. 1918 წელს სამუდამოდ მკვიდრდება დაბა ნორჰოლდში. სადაც გარდაიცვალა კიდეც 1952 წლის 19 ნოემბერს.
1920 წელი განსაკუთრებით წარმატებული აღმოჩნდა ნორვეგიელი მწერლისთვის. ნობელის კომიტეტის გადაწყვეტილებით კნუტ ჰამსუნს ნობელის პრემია მიენიჭა.
კნუტ ჰამსუნის ნაწარმოებები ძალიან პოპულარული იყო რუსეთსა და საქართველოში. მაგრამ მას შემდეგ, რაც მწერალმა ღიად გამოხატა ნაციზმისადმი (ფაშისტური გემანიისადმი) მხარდაჭერა ჰამსუნის სახელსა და დიად წიგნებს საბჭოთა კავშირში ჩრდილი მიადგა და აიკრძალა. “ფაშისტურმა გერმანიამ 1941 წელს მოახდინა ნორვეგიის ოკუპაცია და იქ ჰიტლერმა თავის წარმომადგენლად დანიშნა კვისლინგი. კნუტ ჰამსუნი კმაყოფილებით შეხვდა სამშობლოს დამოუკიდებლობის გაუქმებას და კვისლინგთანაც მალე გამონახა საერთო ენა. კ. ჰამსუნის არაერთგზის კაპიტულიანტურ გამოსვლას გერმანიის დასაცავად მსოფლიო საზოგადოებრივი აზრი აღშფოთებით შეხვდა. 1941 წელს გაზეთი „პრავდა“ ასე გამოეხმაურა კ. ჰამსუნის იმ პერიოდის ერთ-ერთ სტატიას: „კნუტ ჰამსუნი ცოცხლად ლპება. ოსლო, 24 იანვარი (საკდესი). დღეს პრესის დირექტორატის, სატახტო ქალაქის ყველა გაზეთმა დაბეჭდა კნუტ ჰამსუნის ინტერვიუ. ჰამსუნმა განაცხადა: „ნუ მეკითხებით ნორვეგიაში არსებულ განწყობილებაზე. ამაზე პასუხს არ გაგცემთ. მე ყური მოვკარი, რომ ზოგიერთნი ძალზე უკმაყოფილონი არიან ნორვეგიაში გერმანული მმართველობით. ზოგ ჩვენთაგანს, ნორვეგიელს, სწადია გმირად იქცეს, ზოგს უნდა მოწამებრივი გვირგვინი დაიდგას. მე გავიგონე ამ ფსიქიატრზე (იგულისხმება ექიმი შარფენბეოგი), რომელიც გამოდის ჩვენი ახალი სახელმწიფოებრივი მმართველობის წინააღმდეგ, ამტკიცებს, თითქოს იგი არ შეესაბამება ნორვეგიის კონსტიტუტუციას. მაგრამ კანონი განა წინ უსწრებს ცხოვრებას? არა ცხოვრება ცვლის კანონებს. გავიხსენოთ 1905 წელი. მაშინაც იყვნენ გმირები, რომლებიც პროტესტს აცხადებდნენ მოვლენათა განვითარების წინააღმდეგ. მათი პროტესტები ყურად არ იღეს, ცხოვრება კი თავისი გზით მიდიოდა, საკითხების ზედაპირული განხილვა და შუა გზაზე შეჩერება არ შეეფერება ახალ გერმანიას. ჩვენ უნდა შევურიგდეთ ახალ ვითარებას. ეს არა მარტო ჭკვიანურია, არამედ ამაშია ერთადერთი ხსნა ნორვეგიისა“. შეეხო რა თანამედროვე ნორვეგიულ ხელოვნებას, ჰამსუნმა განაცხადა: „წინათ ჩვენგან მოითხოვდნენ, რომ გვეზრუნა მუშურ პოეზიაზე, რომ ჩვენ ყველანი კომუნისტები ვყოფილიყავით. თუ არ ეკუთვნი ამ ჯგუფს, მაშინ შენ მხურვალედ დაგიწყებენ ყურებას, გაგრიყავენ. მწერლებმა ბევრი მსხვერპლი გაიღეს, რომ თავიანთი პოზიციები არ დაეთმოთ. ამას წინათ აქ ხოტბას ასხამდნენ ორ ახალგაზრდა მხატვარს, რომ ისინი შესანიშნავად, კომუნისტურად ხატავენ, თანაც ამას აკეთებენ თითქოსდა პროლეტარიატის სასარგებლოდ. შეიძლება ეს მხატვრები დიდი შემოქმედნი გახდნენ, მაგრამ ამისთვის საჭიროა ბევრი მუშაობა. კეთილმოსურნეობითი აგიტაციური ლაყბობა ხელოვნებაზე ვერ გახდის მათ დიდ მხატვრებად. მე მოხარული ვარ აღვნიშნო, რომ ჩვენს ახალ ნორვეგიულ ხელოვნებაში ახლა შემიძლია ვიპოვო კვალი ჭაბუკური ოცნებებისა: მცირეოდენი რამ გაზაფხულის ღამეზე, მცირეოდენი ღმერთზე და მცირეოდენი შუბერტზე, პირველი შეხვედრის სიხარულზე, ზამბახებზე“(ა. გაწერელია; ჰამსუნი და საქართველო).
კნუტ ჰამსუნი ჰიტლერის ერთგული დარჩა მიუხედავად ფაშისტური გერმანიის დამარცხებისა, იგი სამშობლოს მოღალატედ იქნა აღიარებული და გასამართლებული. დიდი მწერალი ასაკმა იხსნა სამარცხვინო პატიმრობისაგან.
აღსანიშნავია, რომ დიდ ქართველ რეჟისორ კოტე მარჯანიშვილსა და ჰამსუნს პირადი და შემოქმედებითი ურთიერთობა აკავშირებდათ. ასევე ძალიან საინტერესოა ლადო ჯაფარიძის მოგონება კნუტ ჰამსუნზე: „1935 წელს გრიშამ (გრიგოლ ჯაფარიძე – ცნობილი ლიტერატორი) ხელი მოჰკიდა ჰამსუნის ერთ ერთი შედევრის “პან”-ის ქართულ ენაზე თარგმნას. ამასთან დაკავშირებით, ბოლოს და ბოლოს, გადაწყვიტა წერილი გაეგზავნა საყვარელი მწერლისათვის, რათა ახლა მაინც აესრულებინა თავისი დიდი ხნის სურვილი და მისწერა კიდეც.
გრიშამ მის მიერ რუსულად დაწერილი ბარათი თავის ერთ უნივერსიტეტელ მეგობარს გადაათარგმნინა გერმანულ ენაზე, მერე ლამაზი ხელით სუფთად გადაწერა და ფრთხილად ჩადო კონვერტში. წერილს თან „ვეფხისტყაოსნის” ახალი ეგზემპლარი დაურთო და ნორვეგიაში გაგზავნა.
გრიშას წერილი ასეთი იყო:
„უღრმესად პატივცემულო დიდო ხელოვანო ბატონო ჰამსუნ! თითქმის ყოველდღე მიხდება მე იმ სასტუმრო „ლონდონის” წინ გავლა, რომელშიც თქვენ გაგიტარებიათ რამდენიმე დღე თბილისში ყოფნის დროს და ყოველი გავლისას ცხოვლად წარმომიდგება ხოლმე თვალწინ მომენტები თქვენი დაუვიწყარი მხატვრული პერსონაჟების ცხოვრებიდან; ამ დროს მე ხშირად მეუფლება ხოლმე სურვილი გამოგეხმაუროთ აქედან და მოგაწოდოთ ჩემი უგულითადესი, გულიდან ამოღებული სალამი, დიდო ჰამსუნ – საყვარელთა შორის უსაყვარლესო პოეტო.
მინდა გაგახსენოთ თბილისი და საზოგადოდ საქართველო, რომელსაც თქვენ ჯერ კიდევ იმ დროს უყვარდით, როცა მისი ცის ქვეშ დაიარებოდით შორეული ნორვეგიიდან ჩამოსული ახალგაზრდა სტუმარი.
გულწრფელი სიყვარულის ნიშნად ამ წერილთან ერთად საჩუქრად გიგზავნით ქართველი კაცისათვის ყველაზე უფრო საყვარელ წიგნს – XII საუკუნის დიდი ქართველი პოეტის – რუსთაველის პოემას.
დავიწყე თქვენი რომანის „პან”-ის თარგმნა და ვითხოვ თქვენს ნებართვას ამ რომანისა და სხვა თქვენი ნაწერების თარგმნაზე, რომელთა შესრულება უახლოეს მომავალში მაქვს განზრახული. თქვენი რამდენიმე ნაწარმოები ახმაურდება საქართველოში, როგორც თქვენი პოეზიის ულამაზესი ნაწყვეტი და უძვირფასესი რელიქვია, აგრეთვე, როგორც თქვენი სალამი ჩვენს ძველ რაინდს – რუსთაველს, რომელიც საუკუნეებით დაშორებულია ჩვენგან.
მინდა მჯეროდეს, რომ მე და ჩემს მეგობრებს გვეღირსება სახსოვრად მივიღოთ თქვენი რომელიმე წიგნი ან პორტრეტი. მე მას წავიღებ სასტუმრო „ლონდონში” ან მოპირდაპირე ბაღში და გავახსენებ ოდესღაც თქვენი იქ ყოფნის დღეებს.
იცოცხლეთ დიდხანს და იყავით ჯანმრთელად, დიდო ჰამსუნ, და იმ მრავალმილიონიან თქვენს მკითხველთა შორის, რომელთაც უყვარხართ და ეყვარებით მუდამ მომავალშიც, საუკუნეების მანძილზე, გთხოვთ მიგულოთ მეც – თქვენი ერთგული პატივისმცემელი გრიგოლ ჯაფარიძე, რომელიც მოელის თქვენგან ჩემი წერილისა და წიგნის მიღების რაიმე დამადასტურებელ ნიშანს.
კავკასია. თბილისი. ორბელიანის ქუჩა, 36.
1935 წლის ნოემბერი.”
მალე გრიშამ ნორვეგიიდან ერთი მოზრდილი კონვერტი მიიღო და გულის ფანცქალით გახსნა. იგი მადლობის აღმნიშვნელი ოფიციალური წერილი ეგონა, როგორიც იციან ხოლმე დიდმა ადამიანებმა ასეთ შემთხვევაში, – და რა გახარებული და ფრთაშესხმული იყო, როცა კონვერტში მწერლის პორტრეტი აღმოჩნდა მისივე ავტოგრაფით.
ეს იყო კნუტ ჰამსუნის მიერ გერმანულ ენაზე დაწერილი და მარგალიტის მძივებად ასხმული სიტყვები:
„გრიგოლ ჯაფარიძეს მადლობით მისი უთავაზიანესი წერილისათვის, ნორჰელმი, 16 დეკემბერი, 1935, კნუტ ჰამსუნი”…
შორეული ქვეყნიდან მიღებული ძვირფასი ნობათი გრიშამ თავისი სურვილების კეთილ დაგვირგვინებად მიიჩნია.
გრიშას მიერ კნუტ ჰამსუნთან გაგზავნილი წერილი და „ვეფხისტყაოსანი”, ალბათ, გამოფენილი იქნება მწერლის მემორიალურ მუზეუმში ნორვეგიაში“.
საქართველოში სტუმრად არაერთი ცნობილი მწერალი ჩამოსულა, მათ შორის ნობელიანტებიც, მაგრამ ჰამსუნის ბადალი არცერთი. საქართველოზე და ქართველებზე ბევრ უცხოელს დაუწერია, მაგრამ დიდი მწერლის ჩანაწერები ერთიორად ფასეულია.
კნუტ ჰამსუნი რუსეთის გავლით შემოვიდა საქართველოში (იმყოფებოდა თბილისში, მცხეთასა და ბათუმში). მოგზაურობისას მიღებული შთაბეჭდილებების შედეგად შექმნა ორი ნაწარმოები – „ზღაპრული ქვეყანა“ და „დედოფალი თამარი“. ორივე ნაწარმოები 1903 წელს დანიასა და გერმანიაში გამოიცა.
„ზღაპრული ქვეყანა“ უცნაური ფორმისა და შინაარსის ნაწარმოებია, შეუძლებელია, იგი კონკრეტულ ჟანრს ან თემატიკას მივაკუთვნოთ. იგი დაუსრულებლად იშლება დროსა და სივრცეში: ერთმანეთს ერწყმის სათავგადასავლო, დეტექტიური, ავტობიოგრაფიული, ეთნოგრაფიული, ლიტერატურული ხაზი, რეალობა და ზღაპარი; ტურისტული ჩანაწერებისა და დღიურის „სქემატურ“ სტილს, არასრულ აღწერებს, მწერლის მოგონებები, ღრმა დაკვირვებები და უზადო ლირიზმი, პირადი განცდების, განწყობათა კონტრასტული გამა ენაცვლება. ყოველივე ეს ნაწარმოების წყვეტილ, იმპრესიონისტულ და კინემატოგრაფიულ სტილს განაპირობებს“ (ო. ჟღენტი. წინასიტყვაობა წიგნიდან: კ. ჰამსუნი, „განცდილი და ნაფიქრალი კავკასიაში“). კავკასიაში გამგზავრებამდე ჰამსუნი უამრავ მასალას გაცნობია ამ მხარის შესახებ. „სექტემბრის დამდეგია და აი, პეტერბურგში ვართ. გადავწყვიტე ვისარგებლო მთავრობის სტიპენდიით და კავკასიაში გავემგზავროთ (ჰამსუნი მეუღლე ბერგლოტ ბეხისთან ერთად მოგზაურობდა. ლ.ღ.), იქიდან სპარსეთსა და თურქეთში. ჩამოვედით ფინეთიდან, სადაც მთელი წელიწადი დავყავით“. ასე იწყება კნუტ ჰამსუნის ოდისეა. მწერალი აღფრთოვანებულია საქართველოს ბუნების მშვენიერებით „ვუყურებ ყაზბეგს, თავბრუ მეხვევა, თითქოს მოვწყდი მიწას, თითქოს მოვწყდი მიწას, თითქოს გრიგალმა ამიტაცა, წავედი მაღლა-მაღლა და ღმერთის პირისპირ აღმოვჩნდი“; „კავკასია, კავკასია! ტყუილად როდი ჩამოდიოდნენ აქ დიდი პოეტები. რუსი პოეტები ჩამოდიოდნენ შენთან და ეწაფებოდნენ შენს ცხოველმყოფელ წყაროს“. „ჩვენ თბილისს ვუახლოვდებით, გზა მდინარე მტკვრის ნაპირს მიჰყვება, მტკვარი კი დიდებული და ლამაზი მდინარეა“. „ეს ქვეყანა არც ერთ სხვა ქვეყანას არა ჰგავს, რომელსაც მე ვიცნო, და იმ გრძნობით ვარ შეპყრობილი, რომ მთელი სიცოცხლე სიამოვნებით ვიცხოვრებდი აქ“.
ჰამსუნი თბილისში ინკოგნიტოდ ჩამოვიდა და დაბინავდა სასტუმრო „ლონდონში“XX საუკუნის 90-იან წლებში, იგი არც ერთ თბილისელ ინტელიგენტს არ გასცნობია. მისთვის უცნობი დარჩნენ ჩვენი დედაქალაქის ინტელექტუალური ელიტის წარმომადგენელნი. სასტუმრო “ლონდონიდან” დროდადრო გასული მწერალი თბილისის ქუჩებში დახეტიალობდა. “იარმუკა”, “მაედანი”, ორთაჭალის ბაღები, მეჩეთი, ნარიყალა… “ქალაქს ვათვალიერებდით. მეგზურად არც მოლაყბე შვეიცარი წამოგვიყვანია და არც არავინ. ქალაქის ერთმა უბანმა ისე მოგვხიბლა, რომ მრავალჯერ ვეწვიეთ – ეს აზიური უბანია. ტფილისში არის სარკიანი ვიტრინები, კონკები, თეატრი-ვარიეტე, ბატონები და ქალბატონები, ევროპულად ჩაცმულ-დახურულნი, მაგრამ აზიური უბანი სხვა არის, აქაურ ქუჩებს, კაცმა რომ თქვას, ქუჩებს ვერ დაარქმევ: შესახვევი, ჩიხი, კიბე, ესაა და ეს” წერს თბილისის შესახებ ჰამსუნი. ჰამსუნისთვის თბილისი, მასში დასავლური კულტურის ელემენტების არსებობის მიუხედავად მაინც აზიური ქალაქია. მწერალი საუბრობს საქართველოს გეოპოლიტიკურ მდებარეობაზე, წარსულზე, დღევანდელობაზე, ისტორიულ ძეგლებზე, მთაწმინდაზე, მამა დავითის ეკლესიაზე, გრიბოედოვის ძეგლზე … რასაც ლოგიკურად მოსდევს ძალიან საინტერესო თხრობა რუსული ლიტერატურის კლასიკოსებზე: ტურგენევზე, დოსტოევსკიზე, ტოლსტოიზე. ცნობილი ფაქტია რომ ჰამსუნი არ ეპუებოდა დიდი მწერლების ავტორიტეტს და მათ შემოქმედებას „კრიტიკული თვალით“ უყურებდა. „რუსული ლიტერატურა საზოგადოდ უსაზღვრო და მრავალფეროვანია…ტურგენევის გმირები რბილი ხასიათის და მეტად სწორხაზოვანნი არიან, მთლად რუსებივით არ იქცევიან… ტურგენევი დიდი მოაზროვნე არ იყო, მაგრამ მკერდში კეთილი გული უძგერდა… როცა დოსტოევსკი ფილოსოფოსობას იწყებს, როგორც, მაგალითად, „ძმებ კარამაზოვებში“, თავ-გზას გიბნევს, ბევრს ლაპარაკობს და ყველაფერს ერთად ახვავებს. როცა თავის სტილს უბრუნდება, კვლავ შეუდარებელი ხდება…მე დარწმუნებული ვარ, რომ ტოლსტოის ფილოსოფიაზე უსუსური ფილოსოფიის მოძიება, ფრიად ძნელი საქმეა“.
რატომ უნდა წავიკითხოთ ჰამსუნი? პირველი ის ნობელიანტი მწერალია; მეორე – ჩვენს ქვეყანაში იყო და მასზე წიგნები დაწერა და მესამე, კნუტ ჰამსუნმა მისი უკვდავი ნაწარმოებების სახით დაგვიტოვა ფასდაუდებელი საგანძური რომლის არ წაკითხვაც დანაშაულია, ხოლო წაკითხვა სასჯელი.

ამერიკელი მწერლის კენ კიზის (1935-2001) „გუგულის ბუდეზე სხვა გადაფრინდა“ მეოცე საუკუნის ერთ-ერთი გამორჩეული ნაწარმოებია. ნაწარმოები, რომლის მთავარი თემა დიქტატურისა და თავისუფლების მოყვარული ადამიანის შეჯახებაა, რათქმა უნდა მიუღებელი იყო საბჭოთა სისტემისათვის და შესაბამისად აკრძალულიც იყო. ჩვენში, ამ ნაწარმოების მიხედვით მილოშ ფორმანის მიერ შესანიშნავად გადაღებულ ფილმს უფრო იცნობენ ვიდრე მხატვრულ ტექსტს. ფილმს მართლაც დიდი წარმატება ხვდა წილად, მიიღო რა ხუთი მთავარი „ოსკარი“ – საუკეთესო ფილმის, რეჟისურის, მსახიობი ქალის, მამკაცის და სცენარისათვის, რამაც კიდევ უფრო გაზარდა წიგნის პოპულარობა.
რომანი „გუგულის ბუდეზე სხვა გადაფრინდა“ შეიძლება წაკითხულ იქნეს, როგორც ბუკვალურად (პირდაპირ) ასევე გადატანითი (სიმბოლური) მნიშვნელობით.
ფსიქიატრიული საავადმყოფო, რომელშიც არსებული ტოტალიტარული სისტემის შემქმნელი და აპოლოგეტი არის ექთანი მის რეჩედი. რეჩედი არის ქალი, რომელსაც არ გააჩნია ადამიანური გრძნობები, პირადი ცხოვრება, „სქესი“ და სახეზე მუდმივად ცივი გამომეტყველება დასთამაშებს. მისთვის ერთადერთი ცხოვრება არსებობს – ყველა მეთოდით შეინარჩუნოს სისტემის ქმედითუნარიანობა და პაციენტები ამყოფოს მონურ მდგომარეობაში. ის იყენებს არაადამიანური მოპყრობის თითქმის ყველა მეთოდს დაწყებული გადაადგილების შეზღუდვით და დამთავრებული ლობოტომიით. საინტერესოა ის ფაქტი რომ „ჩვენი“ მის რეჩედების მსგავსად რეჩედი დარწმუნებულია რომ მისი ქმედებანი ერთ ჰუმანურ მიზანს ემსახურება – საზოგადოებას დაუბრუნოს ზომბირებული და თავისუფლების განცდის უნარდაკარგული ხალხი. ამისათვის იყენებს ტოტალიტარული სისტემებისათვის დამახასიათებელ მეთოდებს – „თერაპიული საზოგადოების თეორიას“. „საზოგადოება წყვეტს, ვინ ნორმალურია და ვინ არა, შენ კი საზოგადოების ერთ-ერთო რიგითო წევრო კეთილი ინებე და მოერგე, შეეწყვე ამ საზოგადოებას“; „არ უნდა არსებობდეს ადამიანისათვის პირადი საიდუმლო ინფორმაცია… „; „რაც შეიძლება მეტად დავუახლოვოთ აქაურობა იმ დემოკრატიულ, თავისუფალ ყოფას, რომელშიც საავადმყოფოში მოხვედრამდე გიცხოვრიათ. გვინდა შიდა სამყაროს სახით შევქმნათ იმ დიდი, გარე სამყაროს ზუსტი ასლი, სადაც ერთ მშვენიერ დღეს ისევ დაიკავებთ კუთვნილ ადგილს“.
ამ ტოტალიტარულ სისტემას ეჯახება ერთი უბრალო ჩხუბისთავი, ყომარბაზი და ციხეებ მოვლილი ადამიანი – მაკმერფი. მას ფსიქიატრიულ დაწესებულებაში აგზავნიან ერთი მიზეზით, დაადგინონ არის თუ არა მაკმერფი ამ დაწესებულების „პაციენტი“. ამასთან ერთად მაკმერფის კიდევ ერთი „ცუდი“ თვისება აქვს – თავისუფლება მთელი სისავსით უყვარს. მაკმერფის მოქმედებების შედეგად მის რეჩედის მიერ შექმნილ სისტემას ბზარები გაუჩნდა. მაგრამ სისტემა რისი სისტემაა თუ მან ძალისმიერ მეთოდებს არ მიმართა – მაკმერფის რამოდენიმეჯერ უტარებენ ელექტროშოკურ თერაპიას ერთი მიზეზით დამორჩილდეს სისტემის პრინციპებს. მაკმერფიმ საავადმყოფოში შეიტანა თავისუფლების დიონისური ელემენტები ღვინო და ქალები. დაუმორჩილებელი პაციენტი არის საავადმყოფოს ბინადართა გმირი, რომელიც მათში აღტაცებას იწვევს.
რეჩედის მუდმივმოქმედი პრინციპი „მიზანი ამართლებს საშუალებას“ ისევ ძალაშია და მაკმერფის დასამორჩილებლად მიმართავს უმძიმეს ფორმას – ლობოტომიას (თავის ტვინის თეთრი ნივთიერების წარმომქმნელი ნერვული ბოჭკოების გადაჭრის ოპერაცია), რის შედეგადაც ადამიანისაგან რჩება კვაზიადამიანი – „კომბოსტო“ (კენ კიზის ტერმინია). ოპერაციის შედეგად მაკმერფი სიკვდილს ებრძვის, იტანჯება, წვალობს – რისგანაც მას ბრომდენი იხსნის (ბალიშის დახმარებით).
ბრომდენი საკვანძო პერსონაჟია, რომელიც უკვე ათი წელია თავისი ნებით იმყოფება დაწესებულებაში და თამაშობს ყრუ-მუნჯის როლს. სწორედ ნახევრად ინდიელი ბრომდენი გაიქცევა საავადმყოფოდან და ეზიარება თავისუფლებას.
ვინ გაიმარჯვა – მაკმერფიმ თუ სისტემამ!?
მაკმერფიმ თავისი ქმედებებით ტოტალიტარულ რეჟიმს გაუჩინა ბზარი და გაჭრა გზა თავისუფლებისაკენ.
დასკვნის სახით შეიძლება ითქვას, რომ სწორედ მაკმერფის მსგავს ადამიანებს სდევნის და სჯის რეჟიმი. სანამ ამ სამყაროში ორი ადამიანი მაინც იარსებებს იქნება კენ კიზის უკვდავი რომანის არსებობის აუცილებლობა.
… ხოლო მაკმერფი, ვითარცა მოსე ვერ შევიდა აღთქმულ ქვეყანაში. ხოლო ბრომდენი ვითარცა აარონი მოსეს გაკვალული გზით ეწია მიზანს – ნანატრ თავისუფლებას.

ვაგრძელებთ რუბრიკას – “წიგნები თედო სახოკიას სახელობის ხობის ცენტრალური ბიბლიოთეკიდან. მორიგი წიგნი, რომელზედაც ვისაუბრებთ არის მეოცე საუკუნის რუსული და მსოფლიო ლიტერატურის გამორჩეული წარმომადგენლის, მიხეილ ბულგაკოვის „ძაღლის გული“.
მიხეილ ბულგაკოვი (1891 – 1940) დიდი რუსი მწერალი, რომანისტი და დრამატურგი. დაიბადა ქალაქ კიევში რუსი მშობლების ოჯახში (მამა – აფანასი ბულგაკოვი, კიევის სასულიერო აკადემიის დოცენტი; დედა – ვარვარა პროკოვსკაია). 1916 წელს დაამთავრა კიევის უნივერსიტეტის სამედიცინო ფაკულტეტი. რუსეთის სამოქალაქო ომის დროს იყო სამხედრო ექიმი. 1921 წლიდან დასახლდა მოსკოვში, სადაც დაიწყო აქტიური ლიტერატურული მოღვაწეობა.
მიხეილ ბულგაკოვი არასოდეს უჭერდა მხარს ბოლშევიკურ რევოლუციას. ბევრ თავის ლიტერატურულ ნაშრომში მძაფრი სატირის გამოყენებით დასცინოდა და აკრიტიკებდა არსებულ საბჭოთა რეჟიმს. ამიტომ საბჭოთა კავშირში 1930-იანი წლებიდან მისი ნაწარმოებების უმრავლესობა აიკრძალა, ან სულაც გამოუქვეყვებელი დარჩა ათწლეულების მანძილზე. ბულგაკოვი წლების მანძილზე უშედეგოდ ცდილობდა დაეტოვებინა საბჭოთა კავშირი.
1930-1936 წლებში მუშაობდა მოსკოვის სამხატრო აკადემიურ თეატრში რეჟისორის ასისტენტად. 1936 წლიდან დიდ თეატრში ლიბრეტისტად და თარჯიმნად.
გარდაიცვალა 1940 წელს თირკმელების დაავადებით.
1928 წელს ბულგაკოვი იმყოფებოდა საქართველოში. მოინახულა ქალაქები თბილისი და ბათუმი.
ბულგაკოვის პირველი ლიტერატურული ნაწარმოებები თარიღდება ადრეული 20-იან წელებით. (1925). სიცოცხლის ბოლო წლებში მუშაობდა რომანზე ”ოსტატი და მარგარიტა”.
ბულგაკოვის შემოქმედებაში განსაკუთრებული ადგილი უჭირავს „წითელი რეჟიმის“ თემას. ახალგამომცხვარი დიქტატურის კრიტიკითა და მძაფრი სატირითაა გამსჭვალული მოთხრობა „ძაღლის გული“, სადაც იშვიათი სიზუსტითაა დანახული რეჟიმის დაბადების რეალური მიზეზები და მომავალი. მოთხრობა, რომელიც 1927 წელს დაიწერა დღის სინათლე 60 წლის შემდეგ, 1987 წელს იხილა.
ლიტერატურათმცოდნეთა საყოველთაო აღიარებით მ. ბულგაკოვის მოთხრობა „ძაღლის გული” კლასიკური ლიტერატურული გროტესკია, ვინაიდან მისთვის დამახასიათებელია ყველა ის ნიშან-თვისება, რომელიც ნიშანდობლივია ლიტერატურული გროტესკის ჟანრისათვის. „ძაღლის გულში” უხვად არის წარმოდგენილი სატირული და ფანტასმაგორიული სურათები. მაგ., მოთხრობა იწყება ძაღლის აშკარად ფანტასმაგორიული შინაგანი მონოლოგით, რომელშიც იგი წყევლის 20-იანი წლების მოსკოვში თავის ძაღლურ ცხოვრებას. ამ მონოლოგში ყურადღებას იქცევს მოსკოვური ჭორების, საინტერესო წვრილმანების ცოდნა, დაკვირვების უნარი, სიტყვის ვირტუოზულობა. რა თქმა უნდა, ყველაფერ ამას ხედავს და წერს მწერალი მიხეილ ბულგაკოვი, მაგრამ გაწვდის ძაღლის მონოლოგის სახით, რაც, თავის მხრივ, ფანტასმაგორიას წარმოადგენს. მონოლოგში ძაღლი წარმოდგენილია ნიჭიერ, ენამწარე, იუმორის გრძნობით აღსავსე არსებად. იგი უთუოდ იწვევს თანაგრძნობასა და სიმპათიას. მაგრამ ისიც ფაქტია, რომ „ეს შეუძლებელია!” – სწორედ ეს არის ლიტერატურული გროტესკის უმთავრესი რომელიც, თავის მხრივ, ასევე გროტესკის ნიმუშს წარმოადგენს. მოთხრობაში მწერალი “აჩვევს” მკითხველს ინტელექტუალური თამაშის ფანტასმაგორიულ წესებს, რის შედეგადაც მას უკვე აღარ უკვირს გაადამიანებული „ევგრაფ ევგრაფის ძე შარიკოვის” შემდგომი ცხოვრება და თავგადასავლები. (http://www.spekali.tsu.ge/index.php/ge/article/viewArticle/3/29 აბსურდის პრობლემა ლიტერატურულ გროტესკში).
მოთხრობის მთავარი გმირი პროფესორი პრეობრაჟენსკი ატარებს მეტად უცნაურ ექსპერიმენტს-ოპერაციას ძაღლის თავის ტვინში გარდაცვლილი ლოთის – კლიმ ჩუგუნოვის ჰიპოფიზის ტრანსპლანტაციას. მიხეილ ბულგაკოვი, პროფესიით ექიმი, დეტალურად აღწერს ამ ოპერაციას, რათა მკითხველს სინამდვილის ილუზია შეუქმნას. ძაღლის გაადამიანურობის პროცესი აღწერილია პრეობრაჟენსკის თანაშემწის, ექიმ ბორმენტალის, დღიურში.
ოპერაციის შედეგად სამყაროს ახალი ქმნილება მოევლინა (რეალურად კი ახალი რეჟიმი ლ.ღ.) რომელშიც ძაღლური თვისებები ჯერ კიდევ მძლავრადაა და არაიშვიათად ავლენს მას. „როდის შეძლებთ, ეს ხულიგანი ადამიანად აქციოთ? ეკითხება პროფესორს თანაშემწე ბორმენტალი“. ბულგაკოვი ირიბად გვეუბნება, რომ 1917 წლის რევოლუციის შემოქმედნი ინტელიგენცია და ბრბო არის. რომელიც პროფესორ პრეობრაჟენსკისა და პროლეტარ-დილეტანტის შვონდერის სახით არიან წარმოდგენილი. 1917 წელს ინტელიგენციამ პროლეტართა თავის ტვინზე ჩაატარა ოპერაცია – რევოლუცია და მივიღეთ „საბჭოთა კომუნიზმი“, რომელიც შარიკოვის მსგავსად აგრესიული ბუნების მქონე პროლეტარია.
კვაზი ადამიანი შარიკოვი (მან გვარად ძაღლობისდროინდელი სახელი – თვისებები იმემკვიდრა), როგორც „ახალი ადამიანს“ და სრულფასოვან მოქალაქეს შეეფერება ითხოვს ქალაქში ჩაწერას. დოსტოევსკის მსგავსად ბულგაკოვიც გვეუბნება, რომ საბჭოთა რეჟიმი – კომუნიზმი არ არის რუსული ფენომენი, ის მხოლოდ ეხლა ფუძნდება მისთვის უცხო ნიადაგზე.
საბჭოთა რეჟიმის შექმნაში მონაწილეთა დიდი ნაწილი „წითლებმა“ გარკვეული პერიოდის შემდეგ მათთვის ჩვეული მეთოდებით- დახვრეტითა და გადასახლებით ჩამოიშორეს. მსგავსი შიში აწუხებთ პროფესორსა და მის თანაშემწე ბორმენტალს. თანაშემწე ამბობს, რომ მამამისი ვილნოში სასამართლოს გამომძიებელი ყოფილა, რაც საკმარისი მიზეზი იყო მისი რეპრესირებისათვის. მსგავს ბედქვეშაა პროფესორიც, რომლის მამაც საკათედრო ტაძრის დეკანოზი იყო.
პროფესორი და ასისტენტი ანუ ინტელიგენცია (ჯანსაღი და არა ფსევდო) გააცნობიერებს ახალი სისტემის სრულ სიმახინჯეს და მისგან მომდინარე საშიშროებას „შარიკოვს“ ისევ ქუჩის მაწანწალა ძაღლად აქცევს.
მწერალი მოთხრობაში განსაკუთრებით ხშირად იყენებს უარყოფით კონტექსტში წითელ ფერს და არაერთგზის პირდაპირ და ირიბად თქმულით ამხელს სისტემას. – „მინა ბზრიალ-ბზრიალით ჩამოიფშვნა, მოწითალო საზიზღარი სითხით სავსე მუცელგაბერილი ქილა თაროდან გადმოხტა, სითხემ იატაკი უმალ დაფარა და იქაურობა აამყრალა“.
ბულგაკოვი პროფესორის პირით ღიად ამბობს, რომ მას 1917 წლის 13 აპრილს კალოშები მოპარეს, რომელიც ახლა პროლეტარიატს აცვია. ამ შემთხვევაში მხატვრული დრო ემთხვევა ისტორიულ დროს – ბოლშევიკების ლიდერმა ვლადიმერ ლენინმა თავისი ნაშრომი “აპრილის თეზისები” 1917 წლის 7 აპრილს (სხვა ვერსიით 13 აპრილს) გამოაქვეყნა”. ამ 10-პუნქტიან დოკუმენტში, რომელიც შემდგომ ბოლშევიკური პარტიის სამოქმედო პროგრამად და რევოლუციისათვის სამზადისად გადაიქცა, საკვანძო პუნქტებად მასებთან ახსნა-განმარტებითი მუშაობა, არმიისა და პოლიციის ნეიტრალიზება და მთელი ხელისუფლების საბჭოებისათვის გადაცემა იყო დასახელებული.
ყოველი სისტემა, რომლის შექმნაშიც ინტელიგენცია და ბრბო (გასეტის გაგებით, ხალხის მასა რომელიც დამოუკიდებლად ვერ აზროვნებს, ღირებულებას ვერ ქმნის) ერთიანდება, როგორც წარსულმა დაგვანახა ხშირად საშიშ რეჟიმად ყალიბდება.
მოთხრობის ეკრანიზაცია: ფილმი http://www.imovies.ge/movies/3852

წერილში ვისაუბრებთ დიდი ქრისტიანი ღვთისმეტყველის ბასილი დიდის ნაშრომზე – “ახალგაზრდებს იმის თაობაზე, როგორ მიიღონ სარგებლობა წარმართული მწერლობიდან”. სანამ უშუალოდ შევეხებოდეთ ბასილი დიდის სწავლებას ანტიკურ მწერლობაზე, უპრიანია გავეცნოთ საეკლესიო მწერლის ცხოვრების ძირითად მომენტებს, რომლებიც მის სწავლა-განათლებასთან იქნება დაკავშირებული.
ღირსი მამა ბასილი დიდი დაახლოებით 330 წელს დაიბადა კაბადოკიის დედაქალაქ კესარიაში. პირველდაწყებითი განათლება მამის ხელმძღვანელობით მიიღო, შემდეგ კი საუკეთესო მასწავლებლებთან სწავლობდა კაბადოკიის კესარიაში. წმიდანმა აქ ყველა აღტაცებაში მოიყვანა. გრიგოლ ნაზიანზელი წერდა: „რიტორი იყო რიტორთა შორის უწინარეს საფილოსოფოსოჲსა სწავლისა. და, უზეშთაესიცა ვთქუ, მღვდელ იყო ქრისტიანეთაჲ”. კესარიიდან ბასილი ეწვია კონსტანტინეპოლს და რიტორიკას სწავლობდა ცნობილ ლიბანიოსთან. თავისი განათლება მომავალმა ეპისკოპოსმა გააგრძელა ტრადიციული ფილოსოფიური სკოლებით მდიდარ ქალაქ ათენში. ათენში ღირსი ბასილი დაუმეგობრდა გრიგოლ ღვთისმეტყველს. მათმა მეგობრობამ მთელი ცხოვრების მანძილზე გასტანა. ოცდახუთი წლის ასაკში გახდა ადვოკატი და რიტორიკის მასწავლებელი, მაგრამ მალე ღვთის სიყვარულით აღსავსე განერიდა ამსოფლიურ საზრუნავებს და მონაზვნური ცხოვრების გზას დაადგა.
როცა იმპერიის ხელისუფლების სათავეში არიანელი იმპერატორი ვალენტი (364-378) მოვიდა, მართლმადიდებლობას მძიმე ხანა დაუდგა. მოსალოდნელი დიდი ბრძოლის წინ ეპისკოპოს ევსევის თხოვნით, ბასილი სასწრაფოდ დაბრუნდა კესარიაში. ამ დროიდან მოყოლებული, ეკლესიის მართვა-გამგეობა ფაქტიურად ბასილი დიდის ხელში გადავიდა. იგი ყოველდღიურად წარმოთქვამდა ქადაგებებს, ხშირად დღეში ორჯერ – დილასა და საღამოს. ამ ხანებში შექმნა მან საღვთო ლიტურღიის ტიპიკონი, აგრეთვე საუბრები „ექუსთა დღეთათვის”, ისაიას წინასწარმეტყველების 16 თავის და ფსალმუნების განმარტებები, მონაზვნური ცხოვრების წესების მეორე კრებული – „ასკეტიკონი” (ეფრემ მცირის თარგმანით – „სამოღვაწეო წიგნი”) და 3 წიგნი არიანელი მოძღვრის ევნომიურსის წინააღმდეგ .
379 წლის 1 იანვარს 49 წლის ღირსი მამა გარდაიცვალა. ეკლესიის ეს უდიდესი მამა მიცვალებისთანავე წმიდანად შერაცხეს.
ბასილი დიდის ლიტერატურული მემკვიდრეობის უდიდესი ნაწილი დიდი ქართველი მთარგმნელების მიერ თარგმნილია ქართულ ენაზე.
თქვენც, მეც ხშირად მოგვისმენია ქრისტიანს რად უნდა არაქრისტიანული ლიტერატურის სწავლა-წაკითხვა. შწორედ ამ თემას ეხება მეოთხე საუკუნის საეკლესიო მწერლის ეს ნაშრომი. სადაც ნათლადაა ნათქვამი და სწავლების სახით გადმოცემული თუ, რატომ უნდა წაიკითხონ ქრისტიანებმა წარმართი ავტორები. ეკლესიის სწავლების კვალად ბასილი დიდი არ უარყოფს ანტიკური ლიტერატურის მნიშვნელობას და მასში კეთილი მარცვლების არსებობას: “ნუ გაიკვირვებთ, თუკი თქვენ, რომელნიც მასწავლებელთან ყოველ დღე დადიხართ და ურთიერთობას ძველი დროის გამოჩენილ კაცებთან მათ მიერ დატოვებულ თხზულებათა მეშვეობით ამყარებთ, გეტყვით, რომ, ჩემი მხრივ, მათთან რაღაც უფრო სასარგებლო ვიპოვე. სწორედ ამის შესახებ მინდა გირჩიოთ: სახელდობრ, საჭირო არაა საჭე თქვენი აზროვნებისა, ვითარცა ხომალდისა, ერთხელ და სამუდამოდ ამ კაცებს გადასცეთ და საითკენაც არ უნდა წაგიყვანოთ, გაჰყვეთ; არამედ, მიიღებთ რა მათგან იმას, რაც სასარგებლოა, ისიც უნდა იცოდეთ, რა უგულებელყოთ, ხოლო რა არის ეს სასარგებლო და რა უგულებელსაყოფი”. გარეშე სწავლულების შესწავლის აუცილებლობაზე საუბრის შემდეგ ეკლესიის მოძღვარი აყალიბებს კრიტერიუმს იმის შესახებ, თუ რა არის სასარგებლო და რა განსაგდები და სად გადის ზღვარი მათ შორის. წმ. ბასილის სწავლებით მისაღებია ის, რაც შეეწევა ქრისტიანს სხვა ცხოვრებისათვის მზადებაში: “არც სახელგანთქმულობა წინაპრებისა, არც სიძლიერე, სილამაზე და სიდიდე სხეულისა, არც პატივის მოხვეჭა ყოველთა კაცთაგან, არც ეს სამეფო და არც კიდევ სხვა რამ, რასაც კაცობრივ საქმედ იტყვიან, არა თუ დიდად, არამედ სასურველობის ღირსადაც კი არ მიგვაჩნია და მზერას იმათ კი არ ვაპყრობთ, რომელთაც ეს ყოველივე აქვთ, არამედ სასოებას უფრო შორეულზე ვამყარებთ და ყველაფერს ვაკეთებთ, რათა სხვა ცხოვრებისათვის მოვემზადოთ. ამიტომაც ვამბობთ, რომ ის უნდა შევიყვაროთ, რაც ამაში შეგვეწევა და ყოველი ღონით მას უნდა მივსდიოთ, ხოლო ის, რაც ამისთვის არ გამოგვადგება, ვითარცა სრულიად უფასური, უგულებელვყოთ”.
კაბადოკიელი ღვთისმეტყველი ასევე საუბრობს იმაზე თუ რა მნიშვნელობა აქვს ანტიკურ მწერლობას ქრისტიანული მოძღვრების შესწავლით დაინტერესებული ახალგაზრდებისათვის. ბასილის თქმით სანამ ახალგაზრდები წმინდა წერილის ღრმად წვდომას შეძლებენ, უმჯობესია სულიერი თვალის საწვრთნელად თუ წარმართ ავტორებს გაეცნობიან: “ამ ცხოვრებისაკენ, რაღა თქმა უნდა ჩვენ წმინდა წერილს მივყავართ, რომელიც საიდუმლოთა საშუალებით გვზრდის; მაგრამ, ვიდრე ასაკის გამო, მისი ღრმა აზრის წვდომას შევძლებდეთ, გარკვეული დროის განმავლობაში სულიერ თვალს წინასწარ, ვითარცა აჩრდილებითა და სარკეებით, მათგან არც თუ ძალიან დაშორებული თხზულებებითაც ვწვრთნით, ვბაძავთ რა ამ დროს სამხედრო წყობაში დახელოვნებისათვის მოვარჯიშეებს. ისინი ხელებისა და ფეხების მოქნილი მოძრაობით გამოცდილებას იძენენ და ამ სპორტული თამაშისაგან მიღებულ სარგებელს ნამდვილ ბრძოლებში იყენებენ”; “უმჯობესი იქნება პოეტების თხზულებებიდან ის ადგილები შევიწყნაროთ, სადაც მათ სათნოება შეაქეს ან ბოროტება გაკიცხეს. რადგან, ვითარცა ყველა სხვა დანარჩენი ყვავილების მხოლოდ სურნელებითა და ფერადოვნებით ტკბება, ხოლო ფუტკრებს მათგან თაფლის მიღებაც ხელეწიფებათ, ასევე ამ შემთხვევაშიც, ვინც ამ თხზულებებში არა მხოლოდ ტკბობისა და სიამოვნების მიღებას გამოედევნება, მათგან რამდენადმე სულისთვის სასარგებლოსაც დაიუნჯებს. ამიტომ, ყოველმხრივ უნდა დავემსგავსოთ რა ფუტკრებს, ეს თხზულებებიც უნდა შევისწავლოთ. არც ფუტკარი მიეახლება ხომ თანაბრად ყველა ყვავილს, და იმათგანაც, რომლებზეც ჯდება, ყოველივეს წაღებას კი არ ცდილობს, არამედ იმას იღებს, რაც საქმისათვის გამოადგება, ხოლო დანარჩენს ხელუხლებლად ტოვებს. ასევე ჩვენც, უკეთუ კეთილგონიერები ვართ, ამოვკრებთ რა ამ თხზულებებიდან იმას, რაც ჩვენთვის დამახასიათებელია და ჭეშმარიტად გვენათესავება, დანარჩენს გვერდს ვუვლით. ვითარცა ვარდის ბუჩქიდან ყვავილის მოწყვეტისას ეკლებს თავს ვარიდებთ, ასევე ამ თხზულებებიდანაც იმას, რაც სასარგებლოა ვიძენთ, ხოლო ვნების მომტანისაგან თავს ვიცავთ. ამიტომ ყოველი მეცნიერება თავიდანვე უნდა განვიხილოთ და დორიული ანდაზის მიხედვით – ქვა გავუსწირით თოკს, ჩვენი მიზნის შესაბამისად გამოვიყენოთ”.
ბასილი დიდი საეკლესიო მწერალთა შორის გამორჩეულია იმითაც, რომ ძალიან ღრმად იყო განსწავლული ანტიკური მწერლობაში. ამის ნათელი დადასტურებაა განხილულ ნაშრომში წმ. ბასილი დიდის მიერ მოხმობილი ციტატები ანტიკური მწერლობის ნიმუშებიდან. ბასილიასახელებს ისეთ ცნობილ ავტორებს, როგორებიც არიან: ჰესიოდე, ბერძენი ეპოსის პოეტი (VIII-VII ს. ძვ. წ.), ჰომეროსი, სოლონი, ათენელი პოეტი (VII-VI ძვ. წ.); თეოგნიდე, მეგარელი პოეტი (VI ს. Vს.); სოფისტი პროდიკე კეოსელი; ევრიპიდე; პლატონი; პლუტარქე; ევკლიდე; რომაელი მწერალი ავლუს გელიუსი; კლინიასი პითაგორას მოწაფე; დიოგენე; არქილოქე და სხვები.
დასკვნის სახით შეიძლება ითქვას, რომ ყოველი ქრისტიანის მოვალეობაა გულისხმიერად შეისწავლოს და სარგებელი ჰპოვოს ანტიკური მწერლობის საუკეთესო ნიმუშებში.
მათთვის, ვისაც ჩემ მიერ განხილული ბასილი დიდის ნაშრომის წაკითხვა სურს. http://library.church.ge/index.php?option=com_content&id=453%3A2011-11-03-19-21-59&catid=42%3A2010-01-18-18-08-42&Itemid=60&lang=en

ავტორი: გლეხი ზუბელი